زيره و فوايد آن

زيره دانه‌اي معطر و ضدنفخ است كه در آشپزي و پزشكي كاربرد دارد و در دو نوع زيره سبز (با نام علمي: Cuminum cyminum) و زيره سياه (با نام علمي: Carum carvil) وجود دارد كه دومي به «زيره ايراني» معروف است.

دانه‌هاي زيره با چوب، كوبيده مي‌شود. اين دانه به صورت خودرو در افغانستان، ايران، ازبكستان، تاجيكستان، تركيه، مراكش، مصر، هند، كوبا، سوريه، مكزيك و شيلي رشد مي‌كند. اين دانه در فلسطين به صورت خودرو رشد نمي‌كند اما در زمان گذشته در آنجا كشت مي‌گرديد.

گياه آن شبيه بوته هويج است برگ‌هايش ۲۰ الي ۳۰ سانتي‌متر و ارتفاع گياه حدود ۵۰ سانتي‌متر است. ميوه آن (كه به اشتباه دانه گفته مي‌شود) به اندازه دو ميلي‌متر و هلالي شكل و داراي ۵ خط برجسته‌است. بيشترين زيره در ايران، در شهر كرمان رشد مي‌كند. بهترين و مرغوبترين زيره مربوط به شهرستان بافت استان كرمان مي‌باشد كه به صورت خودرو رشد مي‌كند.

خواص زيره براي بوي بد دهان

جويدن مقداري زيره براي از بين بردن بوي بد دهان، بوي سير و بوي پياز بسيار مفيد است.

خواص زيره براي رفع سوء هاضمه

زيره درمان بسيار مؤثري براي رفع سوءهاضمه است. مصرف آن به كساني كه سوءهاضمه دارند، استفاده در بيشتر غذاها را تأكيد مي‌كنند.

اثرات مهم – خواص زيره

مقوي معده ، محرك اشتها، محرك ترشح غدد معده، ضد نفخ، ضد اسپاسم، معرق و ضد قارچ است و در طب عوام، از آن به عنوان شيرافزا استفاده مي شود.

يكي از مصارف مهم زيره، به عنوان چاشني و ادويه در صنايع غذايي است.

طريقه و ميزان مصرف

تهيه چاي :

بر روي 1 تا 5 گرم ميوه ي خرد شده، يك استكان يا يك ليوان آب در حال جوش مي ريزيم و حدود 15 دقيقه مي گذاريم بماند. البته بهتر است درب آن بسته باشد. سپس آن را صاف كرده و ميل مي كنيم.
از زيره، محصولاتي به صورت تنتور و به شكل قطره وجود دارد كه به عنوان ضد نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم، مصرف زيادي دارد. ميزان مصرف اين گونه فراورده ها، بر حسب كارخانه ي سازنده و غلظت دارو در راهنماي همراه دارو ذكر گرديده است.

نگه داري

چون اسانس ها فرار هستند، لذا بايد ميوه ها را موقع استفاده، خرد يا آسياب كرد تا از هدر رفتن آنها جلوگيري شود. هم چنين چون اسانس ها جزو حلال هاي بسيار خوب بوده و ظروف پلاستيكي را سوراخ مي نمايند، لذا بايد براي نگه داري، از ظرف فلزي يا شيشه اي رنگي استفاده شود.

مهم ترين خواص زيره عبارت اند از : ضد كرم، ضد كم خوني، ضد باكتري، ضد سرطان، ضد حساسيت(آنتي هيستامين)، ضد التهاب، ضد قارچ، ضد عفوني كننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، قاعده آور، خلط آور، شيرافزا، محرك، مقوي معده و كرم كُش

تاكنون از عوارض جانبي و محدوديت مصرف زيره ي سياه، گزارشي به چاپ نرسيده است.

قسمت مورد استفاده ي زيره ي سياه، در حقيقت ميوه ي آن است كه در عوام به دانه نيز مشهور شده است.

قسمت عمده ي محصول زيره ي ايران، مربوط به ميوه ي گياهي به نامي زيره كوهي(Bunium Persicum) مي باشد كه از نظر ظاهري، به زيره ي سياه شبيه است، در صورتي كه محصول زيره ي سياه موجود در ايران محدود بوده و گياه مربوطه در مناطقي از جمله مازندران، گيلان، آذربايجان، همدان، كرمان، تهران و قزوين رويش دارد.

استفاده از زيره به طور مستقيم و يا از پودر آن، اثراتي شبيه فراورده هاي صنعتي آن دارد.

عوارض جانبي زيره سياه : زياده روي در مصرف زيره بعلت طبع گرم ايجاد كهير مي كند .

باعث افزايش ترشح تيروئيد در نتيجه لاغري و زردي رنگ چهره را بدنبال دارد (خاصيت ضد چاقي زيره)

تركيبات شيميايي

زيره‌ سياه‌ حاوي‌ تانن‌، موم‌، مواد رزيني‌، يك‌ روغن‌ ثابت‌ سبزرنگ‌، موسيلاژ، مواد قندي‌، مواد ازته‌ و اسانس‌ كه‌ شامل‌ دي‌هيدروكاروئول‌، نوعي‌ ترپن‌ به‌نام‌كارون‌ و دونوع‌ ستن‌ مي‌باشد.
قسمت‌ مورد استفاده‌ داروي‌ زيره‌ سياه‌ ميوه‌ آن‌ است‌ كه‌ در تيره‌ ماه‌ سال‌ دوم‌ باقطع‌ كامل‌ گياه‌ صورت‌ مي‌گيرد و مي‌گذارند تا برسد.

خواص زيره و اثرات‌ دارويي آن

طبع‌ زيره‌ سياه‌ خيلي‌ گرم‌ و خشك‌ است‌.
زيره‌ سياه‌ داراي‌ خواص‌ مدر، بادشكن‌، مقوي‌، زيادكننده‌ شير، قاعده‌آور، نيرودهنده‌، ضد كرم‌، هضم‌ كننده‌، ضد تشنج‌، قابض‌، معرق‌، مقوي‌ معده‌، قاطع‌ اسپرم‌ است‌.

زيره‌ سياه‌ در موارد بلع‌ هوا، نفخ‌ شكم‌، برطرف‌ كردن‌ سوءهاضمه‌، تسهيل‌ هضم‌ غذا، دل‌ پيچه‌ كودكان‌، انگل‌ معده‌ و روده‌، دفع‌ بادهاي‌ كليه‌ و مثانه‌، تنگي ‌نفس‌، خفقان‌ سرد، سكسكه‌ نفخي‌، استسقاء به‌كار مي‌رود.

زيره‌ يك‌ داروي‌ سنتي‌ براي‌ رفع‌ سوءهاضمه‌ خصوصاً نفخ‌ شكم‌ است‌.
خوردن‌ زيره‌ يا روغن‌ آن‌ در رفع‌ سوءهاضمه‌ و دل‌ دردهاي‌ كودكان‌ مفيد است‌.
زيره‌ داراي‌ خاصيت‌ ضدگرفتگي‌ دارد و براي‌ رفع‌ گرفتگي‌هاي‌ دوران‌ قاعدگي‌مفيد است‌.

مقوي‌ بدن‌ و چاق‌ كننده‌ است‌. معده‌ را گرم‌ و تقويت‌ مي‌كند و كرم‌ تنيا را دفع‌مي‌كند. و اثر قابل‌ ملاحظه‌اي‌ در جلوگيري‌ از ايجاد بادهاي‌ اضافي‌ در روده‌ و درمان‌اسهال‌ دارد.

دم‌ كرده‌ يك‌ قاشق‌ مرباخوري‌ ميوه‌ له‌ شده‌ زيره‌ سياه‌ در نيم‌ ليتر آب‌ جوش‌براي‌ تنبلي‌ اعمال‌ گوارشي‌ 2 ـ 1 گرم‌ ، بي‌اشتهايي‌، باد يا درد روده‌ مصرف‌ مي‌شود و دانه‌ زيره‌ را يا مي‌جوند و يا از گرد گياه‌ مخلوطي‌ در آب‌ ميل‌ مي‌نمايند.

مصرف دم كرده زيره سياه و يا جويدن آن در رفع و كاهش دردهاي ناشي از قاعدگي، دردهاي روده وبي اشتهايي بسيار مؤثر است، براساس تحقيقات انجام شده توسط ” دانشجويان دانشگاه آزاد و اعضاء هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان، مصرف زيره سياه يا روغن آن در رفع سوء هاضمه و دل دردهاي كودكان و تنگي نفس نيز، كاربرد فراواني دارد، اين گروه با تحقيقات خود دريافتند: دم كرده زيره سياه همراه با گياه ” اوجي ” در رفع اسهال، نفخ و سندرم تحريك پذيري روده مفيد است و بررسي ها نشان داد كه اين گياه داراي خواص ضد عفوني كنندگي، ضد كرم، ‌ضد تشنج و شل كننده عضلات بوده و مقوي و نيروبخش است؛ بنابراين مصرف آن به افراد داراي مشكلات مذكور توصيه مي شود.