آشنايي با خواص زعفران

زعفران گياهي است از تيره‌ي زنبقيان، سردهٔ زعفران كه ويژگي سرخوشي داشته و امروزه برخي شركت‌هاي دارويي اروپايي از آن بعنوان اينتگراتور ضد افسردگي استفاده مي‌كنند.

زعفران گياهي كوچك و چند ساله به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتي‌متر است. از وسط پياز و يا قاعده ساقه، تعدادي برگ باريك و دراز خارج مي‌شوند. از وسط برگ‌ها، ساقه گلدار خارج شده كه به يك تا سه گل منتهي مي‌شود. گل‌ها داراي ۶ گلبرگ بنفش رنگ هستند كه ممكن است در بعضي واريته‌ها به رنگ گلي يا ارغواني باشند.

گل‌ها داراي ۳ پرچم و يك مادگي منتهي به كلالهٔ سه شاخه به رنگ قرمز متمايل به نارنجي است. قسمت مورد استفاده اين گياه، انتهاي خامه و كلاله سه شاخه است كه به نام زعفران مشهور است و داراي بوي معطر با طعم كمي تلخ مي‌باشد. كشت زعفران در ايران به ويژه در شهرستان هاي شهرستان زاوه ، تربت حيدريه، تايباد (طيبات)، باخرز، گناباد و سبزوار و نيشابور در استان خراسان رضوي و شهرستان هاي قائن، بجستان، فردوس، سرايان و بيرجند در استان خراسان جنوبي و به تازگي در استان‌هاي فارس و كرمان و لرستان رواج دارد.

زعفران به عنوان طعم دهندهٔ غذا و براي رنگ پارچه، در كشورهاي در حال توسعه و توسط صنعت گران به مقدار زياد استفاده مي‌شود. در طب سنتي، زعفران به عنوان مسكن، خلط آور، محرك جنسي و معرق، كاربرد دارد. در گزارش‌هاي داستان گونهٔ مربوط به مناطق استوايي آسيا، از خميري نام برده شده كه مخلوطي از زعفران و چوب صندل است و اين خمير امروز همچون گذشته به صورت مرهمي آرامش بخش براي پوست‌هاي خشك مصرف مي‌شود.

مصارف زعفران

زعفران به جهت طعم، بو و رنگ زرد خاصي كه دارد به وفور در غذاها (به ويژه همراه با برنج)، صنايع شريني‌سازي، داروسازي و صنايع ديگر به مصرف مي‌رسد.

تركيبات شيميايي زعفران

مهم‌ترين تركيبات موجود در زعفران شامل تركيبات زرد رنگ كه به خوبي در آب محلول‌اند (مشتقات كروستين)، تركيبات تلخ از جمله پيكروكروسين كه به ويژه مقوي معده مي‌باشند، مواد معطر (اسانس) كه مهم‌ترين تركيب آن سافرانال مي‌باشد كه گاهي تا ۱درصد زعفران را تشكيل مي‌دهد، روغن ثابت به ميزان حداكثر ۱۰درصد، رطوبت حدود ۱۳۱۰ درصد و تركيبات معدني حدود ۵درصد مي‌باشد.

نگهداري زعفران

زعفران بويژه بعد از آسياب شدن بايد دور از نور و رطوبت و در جام شيشه‌اي نگهداري شود. زيرا با توجه به اين كه اسانس (مواد معطر) زعفران قابل تبخير شدن است در صورت نگه داري نامناسب، به مرور زمان اسانس آن تبخير شده و از اثرات دارويي و طعم و مزهٔ آن كاسته مي‌شود و مرغوبيت آن از دست مي‌رود.

زعفران ماده غذايي با ارزشي است كه به مقدار كم از گياه زعفران بدست مي آيد در واقع از هر 100 تا 200 هزار گياه زعفران، حدود 5 كيلوگرم گل زعفران بدست مي آيد كه وزن 5 كيلوگرم زعفران تازه بعد از خشك شدن به يك كيلوگرم مي رسد.

ارزش غذايي زعفران

زعفران چاشني و رنگ دهنده غذا مي باشد زعفران موجب كاهش چربي و كلسترول خون مي گردد. زعفران آرام بخش، اشتها آور، ضد اسپاسم، پيشگيري كننده از بيماريهاي قلبي و سرطان، تقويت كننده حافظه و كاهش دهنده فشار خون است. از گياه زعفران در درمان بيماري آسم، بيماريهاي پوستي، بيماري هاي چشم، عفونت ادراري، يرقان، پيش انداختن قاعدگي، رفع نفخ شكم ، درمان معده درد و درمان كم خوني استفاده مي شود.

از خواص زعفران اين است كه به هضم غذا كمك مي كند و تقويت كننده معده مي باشد و به عنوان مسكن بويژه در دردهاي لثه كاربرد دارد.

خواص زعفران براي درمان افسردگي

مصرف زعفران در پيشگيري از بروز افسردگي موثر است. بر اساس تحقيقات امروزي نيز نتيجه گرفته شده است كه زعفران داراي خواص ضد افسردگي است و اين در حالي است كه بر اساس تب سنتي به زعفران خواص فرح بخشي و خنده آوري نيز نسبت داده اند. بر طبق نتايج اين تحقيقات استفاده از زعفران در غذا و نوشيدن حداقل يك فنجان چاي زعفران براي تمدد اعصاب توصيه مي شود. زعفران افزايش دهنده تمركز حواس است و در پيشگيري از آلزايمر و پاركيسون موثر مي باشد زعفران در درمان دردهاي عصبي و كم خوابي موثر مي باشد.

خواص زعفران براي پيشگيري از كاهش ديد در سالخوردگي

بر اساس تحقيقات مركز دانشگاهي ايتاليا زعفران در تنظيم كاركرد سلولهاي بينايي موثر است و سلولهاي بينايي را در مقابل آسيبها محافظت مي كند و از پيشرفت بيماريهاي چشم جلوگيري مي كند و موجب احياي سلولهاي آسيب ديده چشم مي شود. زعفران در درمان اختلالات لكه زرد شبكيه كه در سنين سالخوردگي ايجاد مي شود موثر است. مصرف زعفران در رژيم غذايي از پيشرفت بيماريهاي ژنتيك چشم جلوگيري مي كند و به همين علت مصرف متعادل آن به سالخوردگان و افراد مبتلا به بيماري هاي چشم توصيه مي شود.

خواص زعفران براي پيشگيري از سرطان

زعفران خواص ضد سرطاني دارا مي باشد و به عنوان يك داروي ضد تومور و جمع كننده راديكالهاي آزاد عمل مي‌كند. بر اساس تحقيقات پزشكي ثابت شده است كه مواد آنتي اكسيدان موجود در زعفران خواص ضد سرطاني دارا مي باشند. بر اساس نتايج اين بررسي بنظر مي رسد كه استفاده از زعفران، از بروز توالي هاي ژني سرطان زا جلوگيري مي كند و در ترميم مولكول هاي دي ان اي آسيب ديده تاثير بسزايي دارد.

مضررات مصرف بي رويه زعفران

مصرف بي رويه زعفران مضر مي باشد و باعث استفراغ، كاهش ضربان قلب، خون ريزي از بيني، خون ريزي از پلك ها و لب و موجب سر گيجه، بي حالي، زردي پوست و عوارض خطرناك ديگر مي شود كه اين عواقب حتي مي تواند منجر به مرگ شود.

زعفران عامل سقط جنين و يا برطرف كننده سخت زايي

رقيه و سحر كامران ساماني در پژوهش خود با موضوع درمان سخت زائي با مصرف زعفران در همايش زعفران داروي گياهي هزاره سوم ارائه شد، نشان دادند كه خوردن زعفران در زمان حاملگي، شخص را براي زايمان آسان آماده مي كند. بر طبق پژوهش آنان مصرف زعفران در دوران بحراني بارداري يعني سه ماه اول كه دوران تشكيل اندام‌ها ست مي‌تواند به جنين صدماتي وارد نمايد. مصرف زعفران در سه ماه اول حاملگي باعث افزايش هورمون پروستاگلاندين در رحم شده و اثرتحريكي مستقيم روي عضلات صاف رحم دارد و در نتيجه احتمال سقط جنين را به همراه دارد اما مصرف متعادل آن پس از سه ماه اول دوران بارداري مفيد است و مادر را براي زايمان آسان آماده مي كند. زعفران موجب خاصيت ارتجاعي در نسوج رحم مي گردد و زايمان را آسانتر مي سازد.

زعفراني كه پس از سه ماه اول حاملگي مصرف شده است تاثير خود را چند ساعت قبل از زايمان با شروع شدن درد و با دريافت عصبي گيرنده هاي درد و توليد هورمون پروستا گلاندين كه درهنگام وضع حمل باعث انقباض ماهيچه هاي ديواره رحم مي‌شوند و اثرتحريكي مستقيم روي عضلات صاف رحم و اثر شل كنندگي سرويكس دارد مي‌ گذارد بنابراين با مصرف صحيح زعفران ميزان پروستا گلاندين در رحم در زمان تولد نوزاد را افزايش داد و از سخت زائي جلوگيري كرد.

مقدار مناسب و مجاز مصرف زعفران در ماه

مصرف سه گرم زعفران براي هر نفر در ماه بسيار سالم و سودمند مي باشد و مصرف بيش از 5 گرم آن براي هر نفر در ماه مضر مي باشد. اما مصرف 5 گرم زعفران در يك وعده غذائي مي تواند منجر به مرگ انسان گردد.

نگهداري از زعفران

زعفران را بايد دور از نور و رطوبت نگهداري كرد زعفران را درظروف شيشه اي يا فلزي دربسته نگهداري نماييد. توجه داشته باشيد اسانس زعفران قابل تبخير شدن است، بنابر اين درب ظرف زعفران را ببنديد درصورت باز ماندن درب ظرف زعفران اثرات داروئي و كيفيت آن كاهش مي يابد.